ترس از زایمان و بارداری؛ دلایل، علائم و راه‌های غلبه بر آن

به ترس از بارداری و زایمان، «توکوفوبیا» (Tokophobia) گفته می‌شود. زنان مبتلا به این مشکل از باردار شدن و زایمان کردن می‌هراسند؛ به همین دلیل تمایلی به بارداری ندارند. این ترس یکی از انواع فوبیا است که باعث می‌شود برخی از زنان، باوجود میل به بچه‌دار شدن از بارداری پرهیز کنند یا در صورت باردار شدن هم از ترس زایمان طبیعی به عمل سزارین روی بیاورند. توکوفوبیا فقط برای زنانی به وجود نمی‌آید که هنوز تجربه بارداری و زایمان را به دست نیاورده‌اند بلکه برای کسانی که تجربه‌هایی سخت و دشوار در زایمان داشته‌اند هم امکان وقوع دارد. همراه ما باشید، در ادامه از این مشکل و راه‌های کنار آمدن با آن بیشتر خواهیم گفت.بارداری و زایمان از اتفاقات مهم زندگی زنان است که هم می‌تواند موجبات شادی فراوان را فراهم کند و هم منبعی برای اضطراب و استرس باشد. نگرانی عمده در زایمان معطوف به دردی است که باید تحمل شود و مشکلات محتملی که امکان دارد در طول این فرایند رخ بدهند. این نگرانی‌ها طبیعی‌اند و تقریبا تمام زنان تا حدودی با آنها مواجه می‌شوند. این نگرانی‌ها و مشکلات معمولا با کسب آگاهی، تسلط به خود و یافتن راه‌هایی برای رسیدن به آرامش، همراهی دوستان و آشنایان و… رفع می‌شوند. اما گاهی‌اوقات، نگرانی‌ها به مشکلی جدی بدل می‌شوند و توکوفوبیا رخ می‌دهد.

نشانه‌های ترس از زایمان چیست؟

ترس از بارداری و زایمان، نوع خاصی از فوبیاست که طی یک اختلال اضطراب، فرد درباره یک موقعیت یا شی‌ء دچار ترسی غیرمنطقی و بی‌دلیل می‌شود. از نشانه‌های ترس از بارداری و زایمان طبیعی می‌توان به اختلالات خواب، حملات پانیک یا وحشت‌زدگی، کابوس و دوری گزینی اشاره کرد. نشانه‌های دیگر این ترس به شرح زیر هستند:

• دچار شدن به احساس ترس حتی با فکر کردن به بارداری و زایمان؛

• اضطراب و افسردگی؛

• ترس از مرده به دنیا آمدن نوزاد، تولد نوزاد با نقص‌های مادرزادی، مرگ مادر و…؛

• اصرار شدید بر زایمان سزارین.

برخی از زنان، به‌خاطر ترسی که از زایمان و بارداری دارند، از فعالیت‌های جنسی هم پرهیز می‌کنند و تمایلی به برقراری رابطه جنسی ندارند. از این میان، زنانی که از زایمان وحشت دارند، در هنگام بارداری اصرار به استفاده از عمل سزارین دارند یا در هنگام زایمان دچار تروما یا ضربه روانی می‌شوند و حتی در مواردی با نوزاد خود ارتباط خوبی برقرار نخواهند کرد.

جالب است بدانید که احتمال دارد مردان هم به ترس از زایمان دچار شوند. محققان دریافته‌اند که این دسته از مردان به‌شدت دچار نگرانی بابت سلامت و ایمنی نوزاد و مادرش هستند. توکوفوبیا به‌واسطۀ نگرانی‌هایی درباره زایمان کردن، تصمیم گیری، مشکلات مالی، روش‌های درمانی پزشکی، دغدغه‌های سرپرستی و رسیدگی به نوزاد و… به وجود می‌آیند.

دلایل ترس از زایمان چیست؟

دلایل متعددی برای دچار شدن به توکوفوبیا وجود دارد مثل ترس از ناشناخته‌ها، از دست رفتن کنترل زندگی و حریم خصوصی، داشتن تجربۀ مورد تجاوز جنسی قرار گرفتن، ترس از درد، ترس درباره زندگی نوزاد و بی‌اعتمادی به کادر پزشکی. ترس از اینکه فرایند زایمان به‌شکلی امن و آرام پیش نرود و عوارض و مشکلاتی مانند پره اکلامپسی یا مرگ رخ دهد هم باعث می‌شود زنان از زایمان کردن بترسند. اگر شخصی از همراهی دوستان و آشنایان خود در مسیر زایمان برخوردار نباشد، احتمالا دچار ترس بیشتری خواهد شد.

دو نوع مختلف توکوفوبیا وجود دارد:

• ترس اولیه: ترس اولیه در زنانی رخ می‌دهد که تاکنون تجربه بارداری و زایمان نداشته‌اند. این ترس ممکن است از نوجوانی یا بعد از بارداری شروع شود. در زنان و دخترانی که مورد تجاوز قرار گرفته‌اند هم احتمال وقوع این ترس وجود دارد. آزمایش‌های پزشکی در طول دوران بارداری یا برای زایمان هم می‌توانند موجبات تحریک این نوع ترس را فراهم کنند.

• ترس ثانویه: این ترس در زنانی ایجاد می‌شود که قبلا بارداری و زایمان را تجربه کرده‌اند. چنین ترسی در این زنان معمولا نشانه‌ای از تجربه سختی در گذشته است. توکوفوبیا برای زنانی که سقط جنین عمدی و یا غیرعمدی داشته‌اند یا درمان‌های باروری برای‌شان موفقیت‌آمیز نبوده است یا نوزاد مرده به دنیا آورده‌اند در دسته ترس ثانویه قرار می‌گیرد.

پژوهشگران تفسیرهای گوناگونی برای شکل‌گیری ترس از بارداری بیان می‌کنند؛ مثلا شنیدن تجربه‌های ناخوشایند زایمان و بارداری از زنان دیگر، ترس از ناتوانی در مدیریت درد و وجود انواع مشکلات روانی قبلی مانند افسردگی و اضطراب هم از جمله دلایل شکل‌گیری این ترس در زنان است.

آیا ترس از زایمان مشکل رایجی است؟

ترسیدن از زایمان و بارداری تا حد معقولی برای همه وجود دارد. حتی درصدی منطقی از ترس باعث می‌شود فردِ باردار به خود رسیدگی بیشتری کند و مراقبت‌ها و وسایل لازم برای مدیریت بهتر اوضاع برای خود را فراهم نماید. چنین ترسی رایج است و حدود ۸۰ درصد از زنان تا حدی بابت چیزهایی مانند درد، سلامتی، ایمنی هنگام زایمان و… دچار ترس می‌شوند. این ترس‌ها رایج هستند و بیشتر زنان با کسب آگاهی و اطلاع درباره زایمان و فرایند آن، صحبت با زنان دیگر و مشاوره با پزشک از چنین ترس‌هایی رها می‌شوند.

اما در مواردی، ترس‌های عادی چنان شدید می‌شوند و فرد را از پا درمی‌آورند که به آنها ترس از زایمان یا «توکوفوبیا» گفته می‌شود. میزان رواج این ترس چندان مشخص نیست. برخی از تحقیقات نشان می‌دهد که چنین ترسی در ۲ تا ۵ درصد از زنان وجود دارد. برخی دیگر از شواهد حاکی از آن است که حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از زنان دچار ترس شدید از زایمان می‌شوند.

تحقیقات بیشتر در این زمینه چه می‌گویند؟

در یک پژوهش، مشخص شده است که تنها ۰٫۰۳۲ درصد از زنان دچار توکوفوبیا می‌شوند. محققان معتقدند که ترسیدن طبیعی از زایمان با فوبیای آن تفاوت‌های مهمی دارد؛ گرچه این‌دو اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند. ترس از بارداری طیفی از احساسات و افکار توأم با ترس از این موضوع را در بر می‌گیرد.

سطوح طبیعی این ترس نسبتا کم است اما در مواردی که این ترس شدید می‌شود، عملکرد روزانه فرد تغییر می‌کند و تحت‌الشعاع ترس قرار می‌گیرد.

تفاوت در آمارهای مرتبط با میزان ترس از زایمان به‌خاطر تعاریف متفاوتی است که محققان از این نوع ترس دارند. مثلا برخی از زنان با سطح متوسطی از ترس در گروه کسانی قرار می‌گیرند که دچار این فوبیا هستند و برخی دیگر با وجود ترس‌های شدیدی که دارند، در آمار نادیده گرفته می‌شوند.

تفاوت ترس از زایمان با اختلال استرس پس از سانحه چیست؟

آمارها نشان می‌دهد که ۳ درصد از زنان به‌خاطر زایمان دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) می‌شوند. این آمار برای زایمان زنانی که بیشتر در معرض چنین اختلالی هستند، بیشتر هم می‌شود. ازجمله عوارض و نتایج اختلال استرس پس از سانحه باید به «گوش‌به‌زنگ بودن» (hypervigilance) اشاره کرد که نظارت دائمی و شدید محیط اطراف برای مراقبت از خود در برابر تهدیدها و خطرات است. کابوس‌های شبانه درباره رویداد و تنش ناخوشایند و نیز یادآوری خاطرات آن (flashbacks: تجسم دوباره حادثه) هم از جمله عوارض جانبی چنین مشکلی است.

گاهی‌اوقات، وجود نشانه‌های اختلال استرس پس از سانحه باعث می‌شود که تشخیص درباره برخی از زنان، ترس از زایمان ثانویه باشد. در بعضی از موارد هم این اختلالات با افسردگی پس از زایمان اشتباه گرفته می‌شوند. چنین سوءتفاهمی در تشخیص اختلالات رایج است. برای در نظر گرفتن درمانی دقیق و مؤثر، تمیز دادن این اختلالات از یکدیگر ضروری است.

درمان ترس از زایمان چیست؟

درمان توکوفوبیا برای تضمین سلامت مادر و نوزاد ضروری است. احتمالا روند درمان با همکاری متخصص زنان و زایمان و یک روان‌پزشک یا روان‌شناس انجام می‌شود. متخصصان سلامت روان می‌توانند دلایل پنهانی و ریشۀ به وجود آمدن چنین ترسی در بیمار را مشخص کنند؛ مثلا کشف کنند که افسردگی یا اضطراب زمینه‌ساز ایجاد این ترس شده است. متخصصان زنان و زایمان هم با اطلاع‌رسانی و آگاهی دادن به فرد باعث می‌شوند که او از روند زایمان مطلع شود و خیالش بابت این موضوع و ایمنی آن کاملا آسوده باشد.

حمایت و همراهی نزدیکان باید چگونه باشد؟

حمایت عاطفی و همراهی خانواده و نزدیکان با بیمار بسیار ضروری و مهم است. بسیاری از افراد با وجود همراهانی که در کنارشان هستند، احساس امنیت بیشتری می‌کنند. پژوهش‌ها هم نشان می‌دهد که وجود نزدیکان و اقوام در کنار زنانی که از زایمان می‌ترسند در به حداقل رساندن چنین مشکلی بسیار کارساز است. وجود حمایت و همراهی دیگران باعث افزایش احساس خودکارآمدی در فرد می‌شود و حتی روی نظر او برای انجام عمل سزارین اثر می‌گذارد و موجب می‌شود که زایمان طبیعی را انتخاب کند.

گاهی‌اوقات، حمایت و همراهی با بیمار را یک نفر انجام می‌دهد و گاهی پای یک گروه از حامیان در میان است که می‌توانند دوستان، آشنایان و اقوام باشند. مشاوران، روان‌شناسان، متخصصان زنان و زایمان و ماماها هم می‌توانند در میان حامیان فرد قرار بگیرند و به او برای فائق آمدن بر توکوفوبیا کمک کنند.

تجربه زایمان بدون مشکل هم در کاهش این ترس مؤثر است. نتایج یک پژوهش نشان داده است: زنانی که احساس می‌کنند کنترل بدن خود را در دست دارند و از فرایند زایمان آگاه هستند، بهتر با ترس خود کنار می‌آیند. بسیاری از زنان به‌دنبال استفاده از مشاوره و راهنمایی‌های زنان دیگری هستند که قبلا زایمان کرده‌اند؛ مثلا مادران، خواهران، اقوام و… می‌توانند با گذاشتن تجربه‌های خود در اختیار فرد باعث کاهش ترس از زایمان شوند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که مشاوره این‌چنینی و همراهی با زنان باردار در از بین بردن ترس مفید است و درصد میل به عمل سزارین را تا ۵۰ درصد کاهش می‌دهد.

درمان‌های روحی و روانی در ترس از زایمان چگونه است؟

روان درمانی و رفتار درمانی شناختی (CBT) هم در مسیر درمان ترس از بارداری مفید هستند. رفتار درمانی شناختی معطوف به علائمی خاص است؛ یعنی به علائم و ویژگی‌های خاصی از اختلال فرد توجه می‌کند و در کوتاه‌مدت، این مشکلات را رفع می‌کند؛ به همین دلیل، ظاهرا انتخاب خوبی برای رفع توکوفوبیا خواهد بود. در یک پژوهش، به ۲ روش مختلف سعی در درمان ترس از زایمان شده بود: یکی از روش‌ها، روشی استاندارد و عادی بود و در روش دیگر از درمان رفتاری ـ شناختی ازطریق اینترنت استفاده شده بود.

هرچند که هر دو روش در کاهش ترس از بارداری در افراد مؤثر نشان می‌دادند، اما روش رفتار درمانی شناختی موجب کاهش علائم بیشتری در افراد شده بود. البته، تعداد افرادی که از به رفتار درمانی شناختی پایبند ماندند و آن را تکمیل کردند، چندان زیاد نبود؛ به همین دلیل، محققان تشخیص دادند که شدنی و پذیرفتنی بودن چنین درمانی از سوی بیماران قابل‌توجه نیست.

داروهای لازم برای درمان ترس از زایمان چیست؟

برای رفع توکوفوبیا داروها هم به‌عنوان درمانی مستقل یا در کنار روش‌های درمانی دیگر استفاده می‌شوند تا دلایل ریشه‌ای این ترس مانند اضطراب، افسردگی یا اختلالات روانی دیگر را از میان بردارند. درمان ترس از زایمان نیازمند به‌کارگیری رویکردهای بین‌رشته‌ای است؛ یعنی از چندین رشته و تخصص برای درمان این مشکل باید استفاده شود. هم روان‌شناسان و هم متخصصان زنان و زایمان در این مسیر با هم همراه می‌شوند. برای کاهش ترس‌های موجود در فرد باید حتما درباره روند زایمان، شیوه کنترل درد و انتخاب روش زایمان به او اطلاع‌رسانی شود و مشورت‌های لازم میان متخصص و بیمار صورت بگیرد.

گام‌های مهم در رفع ترس از زایمان چیست؟

اگر احساس می‌کنید که دچار توکوفوبیا هستید یا چنین مشکلی برای‌تان به وقوع خواهد پیوست باید گام‌های زیر را در نظر بگیرید:

• احساسات خود را به دکتر یا ماما بگویید. سطح و میزانی از اضطراب طبیعی است. با مطرح کردن این اضطراب، آنان می‌توانند به شما قوت‌قلب بدهند و مراقبت‌های بیشتری انجام دهند.

• بهتر است که به فکر طراحی یک برنامه برای فرایند زایمان باشید. برای این کار باید خواسته‌ها و نیازهای‌تان را با پزشک مطرح کنید؛ مثلا درباره روش‌های کنترل درد و شیوه زایمان با او همفکری کنید. داشتن برنامه‌ای مشخص باعث می‌شود که قوی‌تر و آماده‌تر باشید و احساس کنید که اوضاع را در کنترل دارید.

• از گوش دادن به ماجراها و تجربه‌های ناخوشایند دیگران امتناع کنید. شنیدن داستان‌های ناراحت‌کننده و وحشتناک درباره زایمان می‌تواند به تشدید ترس‌تان بینجامد. اطلاعات و آگاهی‌های پزشکی مناسب در این زمینه کسب کنید و به ابعاد مثبت این فرایند و تجربه‌های مطلوب و خوب توجه داشته باشید. اگر شخصی از تجربه‌ها و داستان‌های وحشتناک صحبت کرد، از او بخواهید که حرفش را متوقف کند و چنین چیزهایی برای‌تان تعریف نکند.

• شرکت در کلاس‌های آموزشی قبل از زایمان برای قرار گرفتن در جریان روش‌های کنترل درد، آشنایی با فرایند زایمان و مسائل مرتبط با آن می‌تواند تا حد زیادی از ترس‌ها و دلهره‌ها بکاهد.

• اگر ترس از زایمان باعث مختل شدن روند طبیعی زندگی‌تان می‌شود، حتما در این زمینه از کمک حرفه‌ای روان‌شناسان، روان‌پزشکان، مشاوران یا متخصصان بهره ببرید.

در آخر

هر چند که ترس از بارداری چندان رایج نیست و به‌ندرت در میان زنان دیده می‌شود، اما در صورت وقوع، اثراتی جدی بر زندگی فرد و عملکرد روزانه‌اش می‌گذارد. گاهی افراد مبتلا به این ترس، حتی باوجود میل به فرزندآوری، از باردار شدن امتناع می‌ورزند. همراهی با این افراد و استفاده از روش‌های درمانی مساعد می‌تواند موجب کنترل علائم این ترس شود و به رقم خوردن تجربه‌ای شیرین از بارداری و زایمان کمک کند. اگر دچار توکوفوبیا هستید حتما با پزشک صحبت کنید.